Recensie Freek de Jonge


Goeiige mensen

Freek de Jonge met de voorstelling
Zaansch Veem 2.0

Gezien op: 22-11-2017 Zaantheater te Zaandam

In 2016 bestond het boek Zaansch Veem van Freek de Jonge 30 jaar. Dat jubileum dreef hem tot schepping: hij schreef een theatervoorstelling waarin hij het boek als rode draad nam. Het eenmalige optreden was zo’n succes dat het Zaantheater vroeg om een reprise, waar Freek met veel enthousiasme op inging. Zo geschiedde de geboorte van Zaansch Veem 2.0.

Bij de ingang werd mijn vermoeden bevestigd. De recensent (ik), een twintiger, begaf zich niet onder al te veel leeftijdsgenoten: de AOW-gerechtigden in de omgeving Zaandam zouden in ieder geval tot 22:00 uur zijn geclusterd. Zittend in de zaal, zo’n 5 minuten voor het begin van de voorstelling, vroeg een oudere doch charmante dame met zwarte krullen aan mij of zij mocht passeren. Terwijl ik plaats maakte concludeerde ik dat ik de dame herkende: Dieuwertje Blok moest erlangs. Dat stelde mij erg gerust: als je juf Dieuwertje ergens ziet dan begeef je je op deugdzaam terrein. De voorstelling kon toen beslist onbekommerd aanvangen.

Freek stond ditmaal niet alleen op het podium. Een 11-mans-orkest, een zangkoor en een groot diascherm vergezelden hem. De Jonge vertelde over zijn tijd in Zaandam als domineeszoon in de jaren ’50: toen was geluk niet heel gewoon. De verhalen die op het eerste oog losstaand zijn, worden afgewisseld met liederen die menigmaal het voorafgaande verhaal van reflectie voorzien. Gedurende de voorstelling wordt de worsteling die Freek met religie had steeds duidelijker. Voor ieder jongetje heeft zijn vader de antwoorden op alle vragen, althans tot een zekere leeftijd. Als je vader predikant is, dan ga jij er ook van uit dat God bestaat.

Het moment waarop Freek zijn vader niet meer volgt speelt zich af in de nieuwe Paaskerk. Voor die kerk heeft hij jarenlang op zaterdag gecollecteerd waardoor hij zich niet bij een voetbalclub kon aansluiten. De schilder Karel Appel voorzag godshuis van zes felgekleurde glas in lood ramen die tezamen de scheppingsdagen representeerden. Op een witte muur zette Appel een bijpassende tekst: “De ganse schepping wacht met reikhalzend verlangen op het openbaar worden der zonen Gods”. De geloofsgemeenschap was het niet eens met die uitspatting in de kerk en liet het citaat oververven. Na die daad stapte Freek definitief van zijn geloof af en besloot plannen te maken om in Amsterdam te gaan wonen.

In zekere zin had de avond ook wat weg van een optreden in een buurthuis. Begrijp me niet verkeerd, ik heb het hier niet over het niveau van de voorstelling. Maar, een avond vol herinneringen over Zaandam in het Zaantheater terwijl de cabaretier meerdere malen interactie zoekt met zijn generatiegenoten, dat levert soms ongeplande meligheid op. Maar: de context van het programma leent zich daar ook voor. Als buitenstaander is bescheidenheid dan gepast.

De kunstenaar is slechts een kleine halve eeuw ouder dan de schrijver. Spreekt men dan van een generatiekloof of een heus generatieravijn? Ik geloof dat ik met beide typeringen Freek te kort doe. In Zaansch Veem 2.0 toont De Jonge dat hij zich terdege bewust is van de gewezen en de huidige tijdsgeest. Zijn nette pak in combinatie met zijn hippe sneakers symboliseren zijn grip op de realiteit adequaat. Goed, hij moraliseert er (soms) flink op los en je kan je afvragen of kunst daarover moet gaan. Maar, een domineeszoon met Dieuwertje Blok als kijker kan niet anders: Ik begrijp hem wel.

Mark Coelen