Recensie Theo Maassen


De vinger al dan niet achter de ironie krijgen

Theo Maassen met de voorstelling
Situatie Gewijzigd


Gezien op: 21-06-2019 Leidse Schouwburg te Leiden

In een interview met Martin Šimek uit 2008 stelde Theo Maassen, die destijds met zijn zesde avondvullende voorstelling (‘Zonder Pardon’) de Nederlandse theaters bezocht, dat “mensen wat aardiger tegen elkaar moeten zijn en zich meer bewust moeten zijn van de ander”. Inmiddels trekt de Eindhovense cabaretier door het land met zijn tiende theaterprogramma, ‘Situatie Gewijzigd’, waarin een wat minder verdraagzame Maassen naar voren lijkt te komen dan elf jaar geleden tijdens het vraaggesprek met Šimek.

De show gaat over het lot van de heteroseksuele, witte man van middelbare leeftijd en daarmee dus over Maassen (52) zelf. Niet voor niets stelt het decor een apenrots voor, waar hij bij aanvang van de voorstelling als alfamannetje bovenop zit. Maassen neemt het in 'Situatie Gewijzigd' op voor deze – naar zijn zeggen – gedemoniseerde groep. Hij plaatst zich daarmee lijnrecht tegenover types als Sunny Bergman en Sylvana Simons, wat – mits doordacht uitgewerkt – fraai vuurwerk kan opleveren.

Toch slaagt Maassen daar maar deels in. In plaats van een siervuurwerkspektakel moet het publiek het geregeld doen met knallende strijkers: harde grappen die veel gelach opleveren, die meer dan eens behoorlijk scherp zijn, maar soms ook wat gratuit aanvoelen, ondanks dat ze wel geestig blijven: “Een vrouw van achtenveertig heeft in de loop van haar leven ook een uitwendig geslachtsorgaan ontwikkeld.” Maassen bedoelt dergelijke seksistisch grapjes ironisch, wat hij aan het begin van zijn show expliciet benadrukt. Maar slechts zeggen dat je een opmerking ironisch bedoelt, is onvoldoende.

Ironie is namelijk afhankelijk van de context, in dit geval van Maassens gehele theaterprogramma, dat een niet zo ironisch en zelfs ietwat populistisch slot kent. Maassen haalt een lijstje uit zijn zak en leest hardop voor waar de witte man van middelbare leeftijd de afgelopen eeuwen voor heeft gezorgd: denk onder meer aan WiFi, auto’s, aanmaakblokjes én pim-pam-pet. “Deze wereld is mede mogelijk gemaakt door de witte man”, besluit Maassen, die voor het gemak niet vermeldt dat de witte man van middelbare leeftijd duizenden jaren lang alle anderen aardelingen heeft onderdrukt, waardoor zijn prestaties en uitvindingen niet per se nobele verworvenheden zijn.

Naast het onderscheid tussen man en vrouw, gaat Maassen ook in op het thema huidskleur. Hij roept daartoe een fragment van VPRO Zomergasten in waar actrice Romana Vrede zei: “De tijd van wit Nederland is voorbij.” Maassen vraagt zich af over hoeveel jaar een blanke acteur in Afrika het tegenovergestelde kan zeggen: “De tijd van zwart Nigeria is voorbij.” Vanwege de slavernijgeschiedenis is zo’n uitspraak momenteel omstreden, maar bevragen hoeveel eeuwen er nodig zijn totdat beide uitspraken een vergelijkbare connotatie hebben, is interessant.

Maassen zet daartoe een humanistische bril op en vraagt zich af wie het onderscheid tussen witte en zwarte mensen heeft verzonnen, terwijl hij zijn arm laat zien, die volgens hem toch meer “gebroken wit” is gekleurd. Racisme bestaat volgens de theatermaker niet omdat rassen niet bestaan. “We zijn allemaal homo sapiens”, waar hij trots op is (“I am proud to be a homo sapien”), waarna hij het publiek uitlegt waarom de denkende mens de allerbeste diersoort allertijden is. Daar zit beslist wat in, maar een bijster verrassende invalshoek is het niet.

In Maassens grote polarisatiediscourse staan de verschillen tussen man en vrouw toch wel centraal, wat hij in het begin van zijn show, door middel van een gedachte-experiment, op een hele originele wijze weet te vatten. Maassen voelt zich onbegrepen: “Vrouwen weten niet hoe het is om man te zijn.” De cabaretier laat echter achterwegen dat het tegenovergestelde eveneens van toepassing is – mannen weten net zo goed niet hoe het is om vrouw te zijn – waardoor zijn uitspraak wat ongenuanceerd overkomt. En bovendien staat deze haaks op zijn visie die hij in 2008 deelde in het gesprek met Šimek.

Wellicht had Maassen wat beter naar de Nederlandse-Tsjech moeten luisteren, die in 1991 tijdens een marathoninterview (VPRO) het volgende zei over dit onderwerp: “Ik denk dat mannen en vrouwen weinig van elkaar verschillen. Alleen we laten ons die verschillen vaak aanpraten in een wanhopige zoektocht naar identiteit, omdat wij ons allemaal aan een strohalm van een cliché willen vasthouden om zeker te zijn. De ene doet dat met een minirok, de ander doet dat met een snor. Maar ja, in wezen zijn wij allemaal tragikomische schepsels in een klucht die iemand op fascinerende wijze geschreven heeft.”

'Situatie Gewijzigd' is een enigszins controversieel cabaretprogramma met een erg hoge grapdichtheid. Het spel van Maassen is als vanouds van zeer hoog niveau waardoor hij de aandacht van het publiek nauwelijks kwijt is: hij heeft een uiterst sterk gevoel voor timing. Toch oogt de voorstelling in zijn diepere lagen wat gebrekkig, in het bijzonder door de afwezigheid van ironie op bepaalde plekken. Maar misschien is Maassen wel een briljant acteur en krijgt het publiek zijn vinger simpelweg niet achter de ironie. Het recente dubbelinterview in de Volkskrant met Maassen en Sunny Bergman (4 april 2019) doet echter anders vermoeden.



Mark Coelen




Deze pagina is onderdeel van de website www.cabaret.nl.
De cabaret-database van Nederland.
Een actueel overzicht van cabaret, kleinkunst en stand-up comedy.
 
Kijk op cabaretmatch.nl voor meer informatie over theater op maat, cabaret op maat of een muziekoptreden voor een congres, symposium of feest op maat.